نگاهی به روند ساخت و تجارت اسید سولفوریک در دنیا

اسید سولفوریک با بازاری بالغ بر 242.6 میلیون تن تولید و مصرف و ارزش بیش از 20 میلیارد دلار، بزرگترین بازار در میان کالاهای شیمیایی به شمار می‌‌رود. در اینجا با بازار این محصول بیشتر آشنا می‌شوید.

<Br>

<Br>

ویژگی‌ هایی چون اسیدیته، واکنش‌ پذیری و خورندگی، محتوای گوگرد و میل ترکیبی آن با آب، باعث شده تا اسید سولفوریک به طور گسترده‌ ای در تولید کودهای شیمیایی، خمیر و کاغذ، رنگ‌ ها و رنگدانه‌ ها، انواع پارچه، شوینده‌ ها، پلاستیک‌ ها، مواد منفجره و باتری مورد استفاده قرار گیرد.

اسید سولفوریک در فرآوری مواد معدنی و پالایش فلزات، تصفیه آب، پالایش نفت و فرآوری مواد پتروشیمی هم کاربرد دارد. اسید فسفریک به تنهایی مصرف نیمی از اسید سولفوریک تولید شده در جهان را بر عهده دارد ؛ ماده‌ ای که بخش وسیعی از آن در تولید کودهای شیمیایی فسفاته پرعیار مورد استفاده قرار می‌ گیرد.

اصلی‌ ترین منابع تولید اسید سولفوریک، شامل گوگرد عنصری، گازهای خروجی واحدهای ذوب فلزت پایه و پیریت (سولفید آهن) هستند و فرایند تولید نیز شکلی ساده دارد. گوگرد سوزانده می‌ شود یا اینکه کانی‌ های سولفیدی ذوب می‌ شوند تا گاز دی اکسید گوگرد (SO2) تولید شود. این ماده در حضور یک کاتالیزور بیشتر اکسید شده و تشکیل تری اکسید گوگرد (SO3) می‌ دهد. در ادامه تری اکسید گوگرد با جذب آب به اسید سولفوریک (H2SO4) تبدیل می‌ شود. این ماده در عیار و غلظت‌ های متفاوت می‌ تواند تولید شود.

تولید اسید سولفوریک از گوگرد و پیریت در واحدها اختیاری انجام می‌ شود که بیشتر اسید تولید شده را در همان محل استفاده می‌ کنند، ولی اسید تولید شده از گازهای خروجی واحدهای ذوب، به‌ صورت اجباری و برای اجرای محدودیت‌ های مربوط به آلاینده‌ های دی‌ اکسید گوگرد تولید می‌ شود. اسید تولید شده از گازهای خروجی واحدهای ذوب، سهم مهمی از اسید داد و ستد شده در بازار را به خود اختصاص می‌ دهد. سالانه حدود 15 میلیون تن اسید در بازارهای بین‌المللی ، تجارت می‌ شود.

بازار اسید سولفوریک از گذشته تا امروز

اسید سولفوریک با بازاری بالغ بر 6/242 میلیون تن تولید و مصرف و ارزش بیش از 20 میلیارد دلار، بزرگترین بازار در میان کالاهای شیمیایی به شمار می‌‌ رود. بازار اسید سولفوریک در سال 2013 در وضعیت مازاد عرضه بود و همین مسأله، افت نسبی قیمت‌ ها در بازارهای مختلف را در بر داشت.

طی سال 2013، بالغ بر 6/242 میلیون تن اسید سولفوریک از محل تولید و بازیافت عرضه شد که 2/237 میلیون تن آن مربوط به تولید اسید سولفوریک از منابع مختلف بود. در سال‌ های 2008 و 2009، عرضه جهانی اسید سولفوریک تحت تأثیر بحران جهانی، با افت عرضه رو به‌ رو شد. کاهش قیمت اسید سولفوریک در این سال‌ ها به دنبال کاهش تقاضای صنایع مصرف کننده اسید، سبب شد میزان تولید طی دو سال بیش از 15 میلیون تن کاهش یابد.

البته، تولید اسید سولفوریک از سال 2006 تا نیمه سال 2008، از ثبات نسبی برخوردار بود. در سال 2009 نیز با کاهش آثار رکود اقتصادی و افزایش تقاضا برای اسید سولفوریک، روند صعودی تولید دوباره شروع شد و این روند تا سال 2010 ادامه یافت تا جایی که از سطح متناظر خود در سال 2009 نیز پیشی گرفت. این افزایش به دلیل افزایش قیمت محصولات کشاورزی بود که موجب رونق بازار فسفات و به تبع آن افزایش تقاضا برای کودهای شیمیایی که خود زمینه ای برای افزایش تولید در جهت کسب حاشیه سود این صنعت بود.

از سال 2010 به بعد، رشد عرضه اسید سولفوریک کاهشی نسبی داشت، ولی روند با ثباتی را در پی گرفت؛ چنانکه عرضه جهانی اسید سولفوریک طی بازه 2010 الی 2013، هر ساله حدود 4/3 درصد رشد داشته است. عمده تولید اسید سولفوریک در جهان، از گوگرد عنصری تأمین می‌‌ شود. سهم گوگرد از تأمین اسید در سال 2013، برابر با 59 درصد بود که اختلاف قابل توجهی با منابع دیگر اسید دارد. سهم اسید سولفوریک تولید شده از گازهای خروجی واحدهای ذوب برابر با 29 درصد و سهم تولید از پیریت، برابر با 9 درصد است. سهم تأمین اسید از سایر منابع و بازیافت اسید سولفوریک نیز، در مجموع برابر با 3 درصد بوده است.

محدودیت‌ های موجود در حمل و نگهداری اسید سولفوریک، باعث شده تولید از گوگرد بیشتر در محل مصرف آن انجام شود. بنابراین بیشتر اسید سولفوریک تجارت شده در دنیا، به اسید سولفوریک تولید شده از واحدهای غیر اختیاری نظیر اسید سولفوریک تولید شده از گازهای خروجی واحدهای ذوب تعلق دارد.

صادرات و واردات جهانی اسید سولفوریک

هر ساله حدود 7 درصد از اسید سولفوریک تولید شده در جهان، بین کشورهای مختلف تجارت می‌‌ شود. در سال 2013، حدود 2/17 میلیون تن اسید سولفوریک در دنیا تجارت شد که 5/9 میلیون تن آن، در تجارت‌ های درون منطقه‌ ای، مورد داد و ستد قرار گرفت. در پنج سال پیش رو، پیش‎بینی‌ می‌‌ شود مسیرهای اصلی تجارت جهانی اسید سولفوریک، دستخوش تغییر شوند. پیش‎بینی‌ می‌‌ شود تقاضای اسید سولفوریک در مناطقی که تولید اسید سولفوریک بالایی ندارند، افزایش یابد.

تجارت جهانی اسید سولفوریک، به تعداد خاصی از کشورهای وارد کننده و صادر کننده اسید سولفوریک محدود می‌‌ شود که برای به تعادل رساندن بازار خود، به میزان زیادی به یکدیگر وابسته هستند. به طور مثال، شیلی و چین به عنوان دو وارد کننده بزرگ اسید سولفوریک در جهان، به تأمین اسید از ژاپن و کره جنوبی به عنوان صادر کنندگان بزرگ اسید سولفوریک در جهان وابسته هستند.

واردات جهانی اسید

واردات اسید سولفوریک در سال 2013، رشدی 5/3 درصدی را نسبت به سال قبل از آن تجربه کرد. میزان واردات جهانی در این سال برابر با 2/17 میلیون تن بود که آمریکا با واردات 1/3 میلیون تن اسید سولفوریک در این سال، عنوان بزرگ ترین وارد کننده اسید سولفوریک در این سال را از آن خود کرد. طی سال‌ های قبل، شیلی بزرگ ترین وارد کننده اسید سولفوریک در جهان بود؛ ولی افزایش عرضه داخلی اسید در شیلی باعث شد واردات این کشور در سال 2013، افتی 8/12 درصدی را تجربه نموده و به 9/2 میلیون تن برسد.

به طور کلی، سال 2013 با افت واردات اسید سولفوریک از سوی برخی وارد کنندگان بزرگ این محصول نظیر شیلی، مراکش، استرالیا و بسیاری از وارد کنندگان اروپایی همراه بود. افت واردات در برخی مناطق در حالی بود که واردات هند و کشورهای شرق آسیا، افزایش داشته و افت واردات در منطقه اروپا، آفریقا و آمریکای جنوبی را جبران کرده است.

صادرات جهانی اسید

کره جنوبی، ژاپن و کانادا، مشابه با سال‌ های قبل همچنان بزرگترین صادرکنندگان اسید سولفوریک در سال 2013 بودند. کره جنوبی در سال 2013 حدود 8/2 میلیون تن اسید سولفوریک صادر کرد که این میزان در مقایسه با سال قبل 4 درصد افزایش داشته است؛ رتبه اول صادرات اسید سولفوریک کره جنوبی در سال 2013، در حالی است که طی سال 2012، این رتبه در اختیار ژاپن بود. صادرات اسید سولفوریک ژاپن در سال 2013، افتی 1/2 درصدی داشت و به 8/2 میلیون تن رسید. صادرات اسید سولفوریک کانادا در سال 2013 افزایشی 8 درصدی داشت و به 1/2 میلیون تن در این سال رسید.

روند قیمت گذاری اسید سولفوریک

به دلیل محدودیت در ذخیره کردن و مسافت‌ های زیاد حمل و نقل، اسید سولفوریک با بسیاری دیگر از مواد سازنده کودهای شیمیایی متفاوت است. تفاوت دیگر اسید سولفوریک ، تولید آن به عنوان محصول جانبی در عملیات‌ های واحدهای ذوب است، به شکلی که بیشتر تولید کنندگان هزینه تولید صفر را برای اسید سولفوریک ضمیمه می‌‌ کنند. اگر چه تولید کنندگان اسید سولفوریک از گوگرد، رایج ترین منبع عرضه اسید سولفوریک هستند، اما اسید سولفوریک تولید شده در واحدهای ذوب، عمده تجارت بین المللی را به خود اختصاص می‌‌دهند. قیمت‌ های اسید سولفوریک نیز همانند قیمت‌ های سولفور، نوسان زیادی دارد و در زمان عرضه بیش از حد ممکن است حتی مقادیر منفی را نیز شامل شوند.

قیمت‌ های اسید سولفوریک در نواحی مختلف، متفاوت است و تفاوت‌ های قیمتی به میزان دسترسی به اسید از جانب واحدهای ذوب محلی بستگی دارد، چراکه تولیدکنندگان اسید سولفوریک از گوگرد، معمولاً اسید سولفوریک را به منظور تأمین تقاضای مصرف کنندگان مشخص تولید می‌‌ نمایند. پس بیشتر بازارهای محلی در اطراف واحدهای ذوب فلزات پایه تشکیل شده و هزینه‌ های حمل و نقل از نزدیک ترین واحد ذوب، تعیین می‌‌ شود. در نقاط دیگر، قیمت اسید سولفوریک عمدتاً توسط قیمت گوگرد تعیین می‌‌ شود.

قیمت‌ های جهانی اسید سولفوریک

بررسی روند قیمت‌ ها در چند سال اخیر ، نشان از شرایط نه چندان مطلوب قیمت‌ ها در بازارهای بین المللی دارد. افت تقاضای اسید سولفوریک در بخش‌ های مختلف و به ویژه در بخش کودهای شیمیایی، باعث شده قیمت‌ ها روندی نزولی به خود گرفته باشند؛ چنانکه اسید معاملاتی در برخی مناطق نظیر اسید صادراتی اروپا، در اواخر سال 2013 و 2014 به صورت مجانی به فروش می‌‌ رسید.

البته وجود شرایط کسری در عرضه طی سال 2012 باعث شده بود در برخی مناطق، قیمت‌ های اسید سولفوریک طی نیمه اول سال تا حدی افزایش یابند؛ ولی با شروع دوره کندی تابستانه بازارها، رشد قیمت‌ ها متوقف شده و ثبات قیمتی در بازار حکم فرما شده بود. با آغاز روند نزولی قیمت‌ ها در اواخر سال 2012، این روند به صورت تدریجی ادامه یافته و علی رغم نوسان فصلی قیمت‌ ها، تا سال 2014 نیز ادامه داشته است.

با شروع سال 2014، قیمت اسید سولفوریک در تمامی‌‌‌ مناطق رشدی نسبی را تجربه کرد؛ چنانکه قیمت سی.اف.آر اسید خلیج مکزیک، از 30 الی 35 دلار بر تن اواخر سال 2013، به 45 الی 51 دلار بر تن تا ماه آوریل، افزایش یافت. در حالی که قیمت‌ های سالانه اسید وارداتی به شیلی، در محدوده 60 الی 70 دلار بر تن ثابت باقی مانده است، ولی قیمت‌ های نقدی رشدی 10 دلار بر تنی داشته و به 60 الی 65 دلار بر تن رسیده است. قیمت اسید وارداتی به برزیل نیز، از محدوده 40 الی 45 دلار بر تن به 48 الی 51 دلار بر تن افزایش یافته است.

بررسی بازار اسید سولفوریک در آینده

توجه به سهم 87 درصدی واحدهای تولید اسید از گوگرد و گازهای خروجی واحدهای ذوب، نشان از اهمیت این دو بخش در بخش عرضه بازار اسید سولفوریک دارد. بررسی میزان عرضه مس، روی، سرب و گوگرد و از طرف دیگر، تکنولوژی استفاده شده در واحدهای فعلی و جدید تولیدی به همراه دیگر واحدهای فعلی و جدید تولید اسید سولفوریک، تا حدود زیادی، میزان عرضه اسید سولفوریک در آینده را مشخص می‌‌سازد.

طی سال 2013، حدود 4/142 میلیون تن اسید سولفوریک از سوزاندن گوگرد تولید شد که رشدی 6/2 نسبت به سال قبل از آن داشت.

پیش ‎بینی‌ می‌‌ شود طی بازه 2013 الی 2018، به طور متوسط رشدی 5/4 درصدی در سال را داشته باشد و به 2/177 میلیون تن در سال 2018 برسد. بیشترین نرخ رشد تولید نیوکالدونیا (New Caledonia) است که طی این زمان، رشدی 9/27 درصدی در سال را تجربه خواهد نمود. در میان کشورهای اصلی تولید کننده نیز، عربستان و تونس به ترتیب با نرخ رشدی برابر با 2/19 و 2/11 درصد در سال، بیشترین نرخ افزایش تولید اسید سولفوریک را طی دوره زمانی 2013 الی 2018 خواهند داشت. نرخ رشد تولید اسید از گوگرد در چین نیز، برابر با 8/5 درصد خواهد بود و میزان تولید در این کشور را از 8/38 میلیون تن سال 2013، به 4/51 میلیون تن در سال 2018 خواهند رساند.

طی سال 2013، حدود 7/68 میلیون تن اسید سولفوریک از گاز خروجی واحدهای ذوب تولید شد که رشدی 2/2 درصدی نسبت به تولید سال قبل داشت. انتظار می‌‌ رود تولید اسید از این منبع، طی بازه 2013 الی 2018 به طور متوسط رشدی 7/2 درصدی در هر سال داشته باشد و به 3/78 میلیون تن در سال 2018 برسد.

منطقه آفریقا و آسیا بیشترین نرخ رشد تولید اسید از گازهای خروجی واحدهای ذوب را خواهند داشت. با وضع قوانین سخت گیرانه‌ تر کنترل گاز دی اکسید گوگرد در آمریکای جنوبی تا سال 2018، تولید اسید از این روش در این منطقه، احتمالاً رشد قابل ملاحظه ای خواهد داشت. در چین، تولید اسید از گازهای خروجی واحدهای ذوب، هر ساله به طور متوسط رشدی 9/3 درصدی خواهد داشت و تا سال 2018 به 2/30 میلیون تن خواهد رسید.

طی دوره 2013 الی 2018، تولید اسید سولفوریک از پیریت با افت همراه خواهد بود و از 3/22 میلیون تن در سال 2013، به 5/17 میلیون تن در سال 2018 خواهد رسید که معادل افت 7/4 درصدی تولید اسید در هر سال از این منبع خواهد بود.

با در نظر گرفتن شرایط حاکم بر روند تولید اسید از گوگرد، گازهای خروجی واحدهای ذوب، تشویه پیریت و همین طور سایر منایع تأمین اسید، انتظار می‌‌ رود تولید اسید سولفوریک به 286 میلیون تن در سال 2018 برسد.